SELEN là gì? Cơ chế Selen giúp tăng cường miễn dịch như thế nào?

Selen là khoáng chất vi lượng đóng vai trò rất quan trọng đối với khả năng đề kháng của cơ thể. Vì vậy, bổ sung Selen là một biện pháp hữu hiệu để tăng cường hệ miễn dịch.

SELEN là chất gì?

Selen là khoáng chất được tìm thấy trong đất. Selen tự nhiên xuất hiện trong nước và một số loại thực phẩm. Trong cơ thể, selen là một nguyên tố vi lượng, có nghĩa là cơ chúng ta chỉ cần một lượng rất nhỏ.

So với các chất khoáng khác, selen tham gia vào mọi hoạt động duy trì sự sống của con người từ sinh sản cho đến miễn dịch. Selen còn biết đến với khả năng chống oxi hóa bảo vệ tế bào trước các tác nhân bất lợi.

Vai trò của Selen đối với hệ miễn dịch

Một chế độ ăn uống đa dạng, đầy đủ các chất dinh dưỡng cũng như cân bằng giữa những yếu tố đa lượng và vi lượng là cách tăng cường miễn dịch hiệu quả nhất. Trong đó, Selen là nguyên tố vi lượng đóng vai trò quan trọng.

Selen (Selenium) là một vi chất dinh dưỡng rất cần thiết cho cơ thể, nhất là ở trẻ em. Selen là thành phần cấu trúc của hơn 20 Selenoprotein, góp phần quan trọng trong tổng hợp ADN, chuyển hóa hormon tuyến giáp và sinh sản. Trong đó, Selen đóng vai trò không thể thiếu đối với enzyme Glutathione Peroxidase (GPx) và Thioredoxin reductase – các enzym chống oxy hóa quan trọng nhất. Đặc biệt, Selen tăng cường hệ miễn dịch và bảo vệ cơ thể khỏi các tác nhân nhiễm trùng, tránh những tổn thương gây ra bởi quá trình oxy hóa.

Selen ảnh hưởng tới mọi thành phần của hệ thống miễn dịch, đặc biệt là quá trình hình thành, phát triển và sự hoạt động của bạch cầu. Selen kích thích miễn dịch tế bào, giúp bảo vệ các tế bào miễn dịch như bạch cầu đa nhân trung tính, tế bào lympho và đại thực bào. Đồng thời, Selen cũng tăng cường miễn dịch dịch thể và tham gia vào cấu tạo của các kháng thể – gọi là các Globulin miễn dịch (IgA, IgM, IgG) – giúp cơ thể tiêu diệt các tác nhân gây bệnh. Ngoài ra, Selen còn kích hoạt một số enzyme khác trong hệ thống miễn dịch, phục hồi cấu trúc di truyền và giải độc kim loại nặng.

Selen là vi chất dinh dưỡng chống oxy hóa và tăng cường miễn dịch rất tốt. Cơ thể khi được bổ sung Selen đầy đủ thì hệ thống miễn dịch sẽ hoạt động hiệu quả, tăng cường khả năng chống nhiễm trùng, ngăn chặn sự xâm nhập của các tác nhân gây bệnh như như vi khuẩn, virus. Ngược lại, thiếu Selen sẽ bị suy giảm chức năng miễn dịch, suy giảm chức năng bạch cầu và tuyến ức nên khả năng đề kháng để chống lại nhiễm trùng rất kém. Điều này dẫn đến hậu quả là trẻ dễ mắc các bệnh nhiễm trùng, nhất là nhiễm trùng đường hô hấp như viêm họng, viêm tai giữa, viêm phế quản, viêm phổi,… và các bệnh nhiễm trùng đường ruột.

Selen là tham gia cấu tạo nên enzym iodothyronine deiodinase cần cho chuyển hóa iod và tổng hợp hormon tuyến giáp. Hormon tuyến giáp đóng vai trò rất quan trọng trong quá trình chuyển hóa năng lượng, cần thiết cho cơ thể tăng trưởng, phát triển cả về thể chất và trí tuệ.

Cách bổ sung Selen giúp tăng cường miễn dịch

Selen tuy được mệnh danh là vi chất vàng cho hệ miễn dịch của trẻ nhưng thiếu Selen lại ít được quan tâm đến. Tổ chức Y tế thế giới (WHO) khuyến cáo về nhu cầu Selen cho trẻ em như sau:

• Đối với trẻ dưới 6 tháng tuổi: nhu cầu Selen là 6 mcg/ ngày.
• Đối với trẻ 7 – 12 tháng tuổi: nhu cầu Selen là 10 mcg/ ngày.
• Đối với trẻ 1 – 3 tuổi: nhu cầu Selen là 17 mcg/ ngày
• Đối với trẻ 4 – 9 tuổi: nhu cầu Selen khoảng 20 mcg/ ngày
• Đối với thanh thiếu niên 10 – 18 tuổi nhu cầu Selen ở nữ là 26 mcg/ ngày và 32 mcg/ ngày ở nam.

Mặc dù Selen tăng cường hệ miễn dịch và rất cần thiết cho quá trình phát triển nhưng cơ thể không tự tổng hợp được mà cần bổ sung Selen từ bên ngoài thông qua thức ăn và các sản phẩm bổ sung dưới dạng cốm hoặc siro.

Tác dụng của selen đối với cơ thể con người

Trong khi cơ thể chúng ta chỉ cần một lượng rất nhỏ selen nó lại có rất nhiều vai trò quan trọng, cụ thể như sau:

Selen giúp bảo vệ cơ thế chống lại quá trình oxy hóa

Selen là một thành phần thiết yếu của Selenoprotein. Selenoprotein là một họ các enzym, trong đó có nhiều enzym tham gia vào quá trình chống oxy hóa như: Glutathione Peroxidase (GPx), Selenoprotein-P (SelP), Thioredoxin Reductase,…

Các peroxidase glutathione (GPx) có chức năng chính của chúng là trung hòa các chất oxi hóa như hydro peroxit và hydroperoxit hữu cơ trong các khoang nội bào và ngoại bào.

Selenoprotein-P (SelP) là một glycoprotein ngoại bào tìm thấy nhiều ở não, gan và tinh hoàn. Đóng vai trò trong việc cân bằng nội môi và vận chuyển Selen trong các mô và nó cũng là chất chống oxy hóa ngoại bào, giúp loại bỏ peroxynitrit, là kết quả của phản ứng của các ion superoxit với oxit nitric. Hai sản phẩm này là các gốc được tạo ra tại các vị trí viêm.

Thioredoxin Reductase có ba loại khử độc tố thioredoxin (TR1, TR2 và TR3). Chúng đóng vai trò chống oxy hóa và kiểm soát quá trình oxy hóa khử nội bào. Chúng cũng hoạt động như yếu tố tăng trưởng trong quá trình tổng hợp DNA của tế bào và ức chế quá trình apoptosis (chết tế bào theo chương trình).

Selen giúp duy trì sức khỏe tuyến giáp

Tuyến giáp là một tuyến nhỏ sản xuất hormone để điều hòa quá trình trao đổi chất của cơ thể. Khi nó hoạt động không bình thường (chẳng hạn như suy giáp) cơ thể sẽ cảm thấy mệt mỏi, tăng cân, trầm cảm và đau cơ. Theo thời gian, sự bất thường của tuyến giáp có thể góp phần gây ra các bệnh mãn tính. Cùng với i-ốt, selen được cơ thể sử dụng để sản xuất hormone tuyến giáp T3, T4.

Nghiên cứu về vài trò của Selen đối với tuyến giáp tiến hành ở Ba Lan đã chỉ ra rằng selen cùng với các nguyên tố khác (như kẽm, đồng, sắt,..) có liên quan đến việc duy trì chức năng tuyến giáp. Selen được coi là nguyên tố vi lượng quan trọng trong cân bằng nội môi bên trong cơ thể, đặc biệt đối với hoạt động bình thường của hệ thống miễn dịch và tuyến giáp.

Selen tham gia vào phản ứng miễn dịch:

Selen có thể được tìm thấy nhiều ở lách, gan và các hạch bạch huyết. Nó có khả năng kích thích sự hình thành kháng thể và hoạt động của các tế bào T hỗ trợ (lympho Th), cùng với các lympho T và tế bào NK (tế bào tiêu diệt tự nhiên). Nó cũng liên quan đến việc kích thích sự di chuyển của các tế bào miễn dịch trong quá trình thực bào. Một số chất chuyển hóa của Selen và Selenoprotein (như GPX1 và TR1) được chứng minh là có liên quan đến các phản ứng miễn dịch và viêm.

Nghiên cứu về tầm quan trọng của selen và ảnh hưởng của việc thiếu hụt selen đối với sức khỏe động vật về vai trò quan trọng của selen và những ảnh hưởng gây ra khi thiếu selen báo cáo rằng: bò được bổ sung selen được đặc trưng bởi nồng độ IgG cao trong huyết thanh và sữa non. Nồng độ IgG cao hơn trong huyết thanh cũng được ghi nhận ở bê con của chúng. Bạch cầu trung tính từ những con bò này cho thấy hoạt động thực bào và diệt khuẩn được cải thiện đáng kể.

Vai trò của Selen trong bệnh ung thư và tim mạch:

Công trình khoa học của nhóm tác giả từ National Institutes of Health, Hoa Kỳ chứng minh sự tham gia của các selenoprotein khác nhau trong việc ngăn ngừa ung thư. Kết quả cho thấy bổ sung muối giàu Selen trong cộng đồng 21.000 người ở Trung Quốc đã làm giảm ung thư gan 35%. Nhóm tác giả còn kết luận rằng selen có tác dụng bảo vệ chống lại ung thư phổi ở những quần thể có nồng độ selen trong cơ thể thấp [3].

Tương tự như vậy, một lượng 200 μg selen mỗi ngày trong 7 năm làm giảm ung thư tuyến tiền liệt ở những người tham gia thử nghiệm dinh dưỡng phòng chống ung thư (NPC) ở Nhật [4].

Người ta nhận thấy ở những bệnh nhân bị co thắt cơ tim cấp tính thì nồng độ selen thấp đáng kể, thiếu hụt selen là một yếu tố căn nguyên của hội chứng suy tim (bệnh Keshan). Có một mối liên hệ nghịch giữa nồng độ selen và tỷ lệ mắc bệnh mạch vành, đặc biệt là ở những nhóm người bị thiếu hụt selen đã được chỉ ra qua công trình nghiên cứu về Selen đối với bệnh tật và sức khỏe con người của các nhà khoa học Anh [5].

Vai trò của Selen trong sinh sản

Nhiều nghiên cứu đã nêu bật sự tham gia của selen trong quá trình sinh sản của con người và động vật. Selen đóng vai trò quan trọng lên khả năng sinh sản, cấy phôi, giữ nhau thai, tổng hợp testosterone và tinh trùng, cũng như khả năng di chuyển của tinh trùng. Thiếu hụt selen ảnh hưởng đến các thông số sinh sản và năng suất của động vật.

Thật vậy, nhiều trường hợp vô sinh đã được ghi nhận liên quan đến việc thiếu selen. Nghiên cứu đánh giá vài trò của Selen đối với sức khỏe sinh sản ở Vương Quốc Anh chỉ ra rằng sự thiếu hụt selen có thể ảnh hưởng đến khả năng sinh sản của nam giới, đặc biệt là trong quá trình tổng hợp testosterone và tinh trùng. Người ta ghi nhận có 64 nam giới đã cải thiện chất lượng tinh dịch và khả năng sinh sản sau khi bổ sung Selen.

Liều dùng của Selen như thế nào?

Hầu hết chúng ta có thể dung nạp selen từ thực phẩm, giới hạn trên an toàn cho selen là 400 microgam mỗi ngày ở người lớn.

Liều khuyến nghị cho từng đối tượng:

– Trẻ từ 1-3 tuổi: 20 microgam/ngày

– Trẻ từ 4-8 tuổi: 30 microgam/ngày

– Trẻ từ 9-13 tuổi: 40 microgam/ngày

– Người lớn và trẻ trên 14 tuổi: 55 microgam/ngày

– Phụ nữ có thai: 60 microgam/ngày

– Phụ nữ đang cho con bú: 70 microgam/ngày

Tác dụng phụ của selen bạn cần biết

Sử dụng selen với liều lượng lớn hơn 400 microgam (mcg) mỗi ngày có thể gây nguy hiểm thậm chí tử vong. Các tác dụng phụ sẽ phát sinh khi dùng selen liều cao, kéo dài thường gặp là:

– Buồn nôn, nôn mữa

– Cảm thấy cáu kỉnh hoặc rất mệt mỏi

– Rụng tóc , phát ban nhẹ, móng tay giòn hoặc đau, hoặc có vệt trắng trên móng tay

– Run, cảm thấy nhẹ đầu

– Yếu cơ

– Đỏ bừng (nóng, đỏ hoặc cảm giác ngứa ran)

– Miệng có vị kim loại, hơi thở hôi, mùi cơ thể nồng

– Dễ bị bầm tím, chảy máu

Ngừng sử dụng selen và gọi cho bác sĩ ngay nếu bạn có các triệu chứng trên.

Các loại thực phẩm chứa selen

Chúng ta có thể bổ sung selen qua chế độ ăn hằng ngày, các thực phẩm chứa hàm lượng cao selen như là:

– Quả hạch Brazil

– Hải sản (như cá ngừ, cá mòi, hàu,..)

– Thịt (như thịt lợn, thịt bò, thịt gia cầm…)

– Trứng và các sản phẩm từ sữa

– Gạo lứt

– Các loại hạt (như hạt hướng dương, hạt điều,..)

– Rau củ, trái cây (như cải bó xôi, chuối,..)

Qua bài viết trên hy vọng mọi người đã có thêm nhiều thông tin bổ ích về Selen, cũng như vai trò của nó đối với sức khỏe chúng ta. Hãy cung cấp hợp lí khoa học nguyên tố vi lượng này để có một cơ thể dẻo dai khỏe mạnh nhé.

Nguồn: healthline, Webmb, INH, drugs